تبليغات کانديداهای رياست جمهوری در گفتگو با فريبا پژوه، احمد سلامتيان و حسين قاضيان، راديو بين المللی فرانسه

کمتر از دو هفته به برگزاری دهمين انتخابات رياست جمهوری در ايران مانده است. بيش از ده روز است که تبليغات رسمی شروع شده است و طبل های تبليغات در فضای شهر های بزرگ و نيز در فضای مجازی به گوش می خورد.

راديو بين المللی فرانسه - برنامه زمينه ها و زمانه ها - فريبا پژوه روزنامه نگار در تهران، بر پایۀ مشاهداتش در تهران و چند شهر و روستای نزديک آن می گويد که فضا کاملاً انتخاباتی شده است. مردم عکس های مامزد های مورد علاقۀ خود را به پشت اتومبيل های خود و يا بر شيشۀ مغازه هايشان چسبانده اند. در مساجد، سی دی تبليغاتی برخی نامزدها پخش می شود. بازار اس ام اس و بلوتوس داغ است و هر روز وبسايت خبری تازه ای ايجاد می شود تا فضای محدود رسانه های کاغذی را جبران کند. نمايش رنگ ها به نشانۀ طرفداری از اين يا آن کانديدا به طرق مختلف جريان دارد.

در گفتگوهای جداگانه ای با احمد سلامتيان، تحليلگر مسائل سياسی در پاريس، و حسين قاضييان، جامعه شناس در تهران پرسش هايی را در بارۀ کم و کيف کارزار تبليغاتی کانديداها انجام داده ايم و پرسيده ايم نامزدها با کمک چه شگرد های تهييجی يا استدلالی و با ياری چه ابزار هايی برنامه ها يا شخصيتشان را به مخاطبان خود عرضه ميکنند. و اصولاً تحول تبليغات انتخاباتی در اين سه دهه در جمهوری اسلامی چگونه بوده است.

احمد سلامتيان می گويد: در جمهوری اسلامی در ابتدا تبليغات انتخاباتی يک کار غربی به حساب می آمد. اما انتخابات رياست جمهوری با آراء مستقيم در طبيعت خود نيازمند ايجاد يک رابطه و جريان آشنا بين يک فرد، به عنوان نامزد و مجموعۀ رأی دهندگان دارد. بنابراين اگر قرار باشد در انتخابات رقابتی بيان شود، خواه ناخواه تبليغات نقش مهمی را ايفا می کند. در تاريخ جمهوری اسلامی هر انتخاباتی که حداقل رقابت در آن وجود داشته است، مثل انتخابات اول يا انتخابات دوم خرداد، انتخابات دورۀ پيش و انتخابات اين دورۀ کنونی، تبليغات شديد بوده است. البته در ابتدا در جمهوری اسلامی رقابت محدود به راديو و تلويزيون نمی شد و تدريجاً همۀ کوشش به کار رفت تا تبليغات از نظر زمان و فضا محدود، مهندسی شده و تحت کنترل در آيد. هدف همۀ نامزدها جلب آراءاست. چون عملاً حضور يا عدم حضور ۲۷ تا ۲۵ درصد افراد حائز شرايط رأی دهی که رفتاری غير قابل پيش بينی دارند، می تواند بر نتيجۀ انتخابات تأثير گذارد. برای جلب اين عده اغلب اتفاق افتاده است که نامزدان نقابی را به چهره بزنند که با واقعيت وجوديشان بسيار متفاوت باشد. در انتخابات دورۀ نهم آقايان قاليباف و رفسنجانی در دادن شعار و شيوۀ عمل، بسيار از نامزدان اصلاح طلب جلوتر رفتند. در دورۀ کنونی، نامزدی چون آقای احمدی نژاد ابايی ندارد که در کليپ تبليغاتی خود از خانم تنيس باز ايرانيی استفاده کند که مسابقاتش در تلويزيون، به علت لباس تنيس زنانه، هرگز قابل نشان دادن نخواهد بود. حال آنکه در زمان رياست جمهوری آقای احمدی نژاد زنان و دختران ايرانی بارها برای لباسی به مراتب پوشيده تر مورد ضرب و شتم و مجازات قرار گرفته اند.

در پاسخ به اين پرسش که آيا قانونی برای نظارت بر منابع مالی تبليغات انتخاباتی وجود دارد يا خير، احمد سلامتيان می گويد: ايران فاقد چنين قانونی است. صدا و سيما که بودجه اش از سوی دولت تأمين می شود. تبليغات خيابانی نيز در مورد برخی نامزدها توسط نهادها و بنيادهايی انجام می شود که دوزيستی هستند. يعنی در عين حال که از بودجۀ دولت استفاده می کنند ولی بخشی از فعاليت سياسيشان در جهتی انحصاری انجام می شود. مثل سازمان تبليغات اسلامی که معلوم نيست چه بخشی از فعاليتش مربوط به خدمات مربوط به وظائف تعريف شده اش است و چه بخشی از آن مربوط به تبليغات انتخاباتی. مثلاً بودجۀ سفرهای استانی آقای احمدی نژاد از محل بودجۀ دولت تأمين می شود ولی در کليپ تبليغاتی ايشان از تصاوير اين سفرها استفاده می شود.

حسين قاضييان، جامعه شناس مقيم تهران، در پاسخ به اين پرسش که نسبت تهييج با تحليل و تعقل در تبليغان انتخاباتی کدام است، ميگويد: اساس تبليغ را عنصر تهييج تشکيل می دهد. هر نوع تبليغ، چه بازرگانی و چه سياسی، برانگيختن افراد به عملی يا عقيدهای خاص استو مواد تبليغی که با هدف جلب افراد به حرکت در يک جهت خاص ارائه می شوند می توانند بار اطلاعاتی و سهم عناصر عقلايی بيشتری داشته باشند. او معتقد است که در انتخابات اين دوره نسبت تهييج و احساس کمتر از انتخابات دوره های قبل است. تبليغ به دور موضوعات معينی شکل گرفته و تا حد زيادی دقيق شده. اين اولين باريست که از آمار و ارقام، منحنی ها و نمودار ها به عنوان مواد تبليغی استفاده می شود. و چون تبليغات به دور موضوعات مشخص سازماندهی شده است نامزدها مجبورند حول همين موضوعات به طور مشخص صحبت کنند. حسين قاضييان موضوع تورم را مثال می زند که ديگر کسی به ناليدن از گرانی بسنده نميکند و بحث بر سر منشاء تورم و است و سهمی که تورم جهانی در آن دارد و يا سهمی که به عهدۀ سياست های دولت کنونی است. بحث در بارۀ سياست خارجی، مسائل دانشگاه ها، فيلترينگ، رسانه ها، مسئلۀ جنسيت و قوميت، بحث های تازه ايست که به تبليغات انتخاباتی راه يافته اند و برخی تابو ها از جمله بحث در بارۀ پروندۀ هسته ای شکسته شده است.

حسين قاضييان می گويد: تبليغات از نظر شکل و ملاحظات هنر و زيبايی شناختی نيز تفاوت هايی با گذشته نشان می دهد. کاربرد اينترنی خيلی بارزتر از دفعات پيش است. کليپ های انتخاباتی نامزدها روی يوتيوب قرار گرفته اند. اس ام اس امسال جای بيشتری را به خود اختصاص داده است. اگر قبلاً اين کار به صورت خود جوش اين کار صورت می گرفت، اين بار به طور سازمان داده شده پيام ها ساخته و توزيع می شوند.

از نو آوری های ديگر اين انتخابات حضور رنگ است. اينکه هر نامزد با يک رنگ شناخته می شود باعث گسترده تر شدن فضای تبليغات انتخاباتی شده و رنگ برای اولين بار به عنوان يک رسانه عمل کرده است. اين جامعه شناس در پاسخ به اين پرسش که آيا آزادی بيان نسبی کنونی می تواند تأثير پايداری بر دوران پس از انتخابات بگذارد، می گويد: فضای جامعه برای بيان عقايد فراخ تر نخواهد شد ولی تجربه ثابت کرده است که هر انتخاباتی سطح آزادی بيان را تا حدی بالا تر برده است. چهار سال پيش صحبت در بارۀ قوميت يا جنسيت يا رابطه با آمريکا جزو تابوها بود. وقتی تابوها شکسته می شوند آثارش بر دور ه های بعد مشاهده ميشود.