برترین اخبار جعلی ایران در سال ١٣٨٤، امید حبیبي نیا

به لينک های درون متن توجه کنيد.

در میان صدها خبر جعلی،تحریف شده و نادرستی که از سوی منابع خبری منتشر می شود،شایدبرگزیدن و معرفی چند خبر و گزارش مشهور جعلی و نادرست به مناسبت دروغ سیزده خالی از لطف نباشد.
سال ها پیش انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران که از حیض انتفاع ساقط شده بود بر آن شد تا به بدترین فیلم های هر سال "زرشک طلایی" اهدا کند.
شاید برای بهترین( یا در واقع بدترین) خبرها و گزارش های نادرست ایران هم بشود جایزه ای مانند سه حلبی و چنین چیزهای پیشنهاد کرد.
پیش از پرداختن به اصل موضوع لازم است به چند عامل اصلی که در "صحت" اخبار اخلال ایجاد می کند اشاره کنم:
- سانسور: اخبار را مطابق سیاست های خود شکل می دهد.
- شرایط نامتوازن: از دسترسی همگانی به جریان آزاد اطلاعاتی جلوگیری می کند.
- ابرآلودگی اطلاعاتی: تاثیر منابع خبری نا معتبر بر روی توده انبوه مخاطب.
- فقر سواد رسانه ای: دشواری درک و تحلیل فرم و محتوای محصولات رسانه ای برای بخشی از محاطبان انبوه.
- عدم پایبندی به معیارهای حرفه ای روزنامه نگاری: فقدان یک سیستم حرفه ای و متکی بر موازین روزنامه نگاری در منابع خبری.

برای اینکه دریابیم چرا اخبار جعلی می تواند به سرعت در میان مخاطبان منتشر شود باید به چند مشخصه اصلی اشاره کنیم:
- برجسته سازی خبر: انتخاب و حذف بخش های از یک واقعه
- پدیدار سازی خبر: چیدمان خبر در میان اخبار دیگر
- فرم خبر: عکس،متن،زوایا،ریتم و...
- تیتر و عنوان: ارزش ها و مفاهیم خبری مختص جامعه مخاطب
- مخاطب سازی: چگونگی درگیر کردن مخاطب با متن

در پردازش اخبار به ویژه وقتی مخاطب انبوه مد نظر باشد، ارزشهای خبری چون:منفی گرایی(یاهو ای میل های ایرانیان را حذف می کند)، مجاورت( برج میلاد در آستانه سقوط )،تازگی(هخا فردا با هواپیما وارد ایران می شود)،شیوع(جشن چهارشنبه سوری ممنوع است) در کنار استمرار،بی همتایی،سادگی،شهرت شخصی(گوگوش به ایران برمی گردد)،قابل انتظار بودن ( حمله موشکی به نیروگاه اتمی بوشهر )،انگیزه های بشری،اختصاصی بودن و فراوانی به کار می رود.
در واقع خبرهای جعلی از سوی دو منبع متقارن پردازش می شوند:
مخاطبان: شایعات
و رسانه ها : نادیده گرفتن عینی گرایی،حرفه ای گرایی و صداقت

با این اشاره کوتاه برترین اخبار جعلی سال که از سوی این منابع به صورت های مختلف(شبه خبر،نرم خبر و سخت خبر ) منتشر شده است را معرفی می کنیم.

تصویر نامه منسوب به عمر در موزه لندن

1 - نامه عمر به پادشاه ایران

مشهورترین خبر جعلی سال گذشته را طبق معمول طرفداران نظام سلطنتی ساقط شده با کشف نامه های عمر و یزدگرد به یکدیگر در موزه لندن ساختند.
این متن بارها و بارها در وب سایت های سلطنت طلبان و پان ایرانیست ها تکرار و از طریق ای میل به بسیاری از کاربران اینترنت ارسال شد.
در این متن عمر از یزدگرد سوم می خواهد که مسلمان شود و یزدگرد هم اعراب را بی تمدن و وحشی می خواند.
این متن پس از انتشار در سایت های مختلف سلطنت طلبان در سایت ایران ما نیز منتشر شد.

صحنه ای که احمدی نژاد به آملی از هاله نور می گوید

2 - هاله نور دکتر احمدی نژاد

ملاقات دکتر محمود احمدی نژاد رئیس جمهور اسلامی و آیت الله جوادی آملی در قم که احمدی نژاد با افتخار از سخنرانی خود در سازمان ملل سخن می گفت انعکاس فراوانی در جامعه داشت،احمدی نژاد در این ملاقات اظهار داشت که در هنگام سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل خود را در هاله ای از نور یافته است که سبب شده است سران سایر کشورها منکوب و متحیر سخنان وی شوند.
فیلم این ملاقات که توسط یکی از مسئولان "بیت" آملی تصویر برداری شده بود، در سایت های اینترنتی منتشر شد در حالی که سخنگوی دولت دکتر الهام که خود روبروی تصویربردار نشسته بود این سخنان و حتی موجود بودن فیلمی از این ملاقات را تکذیب کرد!

عکس از وبلاگ مربوطه در معرفی سه کادر مرکزی!

3 - سازمان جوانان مسلح چریکهای فدایی خلق

پس از ترور معاون دادستان مرتضوی مشهور به قاضی مقدس، وبلاگی تحت عنوان سازمان جوانان چریکهای فدایی خلق مسئولیت این ترور را برعهده گرفت،نثر و محتوای خام و عام این وبلاگ اگر چه به بازیهای کودکانه شبیه بود اما از سوی مقامات امنیتی جمهوری اسلامی جدی گرفته شد،پیش از این نیز فردی که ادعا می کرد مسئول یک سازمان چریکی در شمال ایران است با صدای آمریکا مصاحبه کرده و مدعی عملیات چریکی در این منطقه شده بود این فرد و سازمان خیالی ش هم برنامه ها و مکاتبات درون گروهی خود را در وبلاگی منتشر می کرد و بلافاصله پس از مرگ هر یک از عوامل حکومتی مسئولیت ترور آنها را برعهده می گرفت، در حالی که بسیاری از وابستگان به سازمان چریکهای فدایی خلق این وبلاگ را ساخته و پرداخته دستگاه اطلاعاتی حکومت برای مخدوش کردن چهره واقعی فدائیان می دانستند برای مدت کوتاهی نویسنده این وبلاگ موفق شد نام سازمان خیالی خود را مطرح کند.

هنریک ام برودر طنزنویس آلمانی

4 - طنز اشپیگل و دفاع جانانه خبرگزاری مهر از احمدی نژاد

وقتی هنریک ام برودر مطلب طنزی درصفحه فرهنگی اشپیگل آن لاین نوشت خبرگزاری مهر آن را به عنوان دفاعی جانانه از سخنرانی های احمدی نژاد برای از بین بردن اسرائیل توسط یک نویسنده آلمانی قلمداد کرده و با حذف بخش هایی، منتشر کرد. خبر این سو برداشت البته بار دیگر نویسنده را بر سر ذوق آورد و او مطلب دیگری در این باره برای اشپیگل نوشت با این همه مهر ظاهرا در گفتگو با وی هجوآمیز بودن مطالبش را منکر شد.

سگ گریان در حرم امام رضا

5 - سگ زائر امام رضا

ماجرای سگ زائر امام رضا مدتها در روزنامه ها و خبرگزاریهای جمهوری اسلامی نقل مجلس بود،سگی که با قیافه ای تاثر برانگیز یه حرم امام رضا پناه برده بود عکس هایش ابتدا در سایت انتخاب و سپس در سایر سایت های اینترنتی تا مدتها به چشم می خورد،سرانجام روزنامه جمهوری اسلامی نوشت که این ماجرا از اساس ساختگی بوده و خدام حرم برای فروش سی دی این ماجرا راخلق کرده اند.
در یک واقعه مشابه رسانه های جمهوری اسلامی سال گذشته خبر از یافته شدن نامه ای از امام زمان به همراه یک شکلات در حرم مادر امام زمان دادند، در هر دو مورد مشخص نشد که بر سر سگ و شکلات چه آمد!

نیروهای "خودی" سفارت دانمارک را اشغال می کنند

6 - اشغالگران سفارت دانمارک عوامل بیگانه بوده اند!

در حالی که رسانه های داخلی و خارجی صدها گزارش و عکس از تجمع اعضای بسیج و حمله آنها به سفارت دانمارک دادند،چند روز بعد رئیس عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی اعلام کرد: حمله کنندگان به سفارت دانمارک عوامل بیگانه بوده اند!
این در حالی بود که نه تنها عوامل شناخته شده بسیج و حزب الله در تصاویر خبرگزاریها در میان اشغالگران سفارت دیده می شدند بلکه برخی از آنان نیز با افتخار از جزئیات حمله به سفارت دانمارک در وبلاگ های خود نوشته بودند.

صدا و سیما یک دختر جوان را به عنوان کاشف معمای
نیم قرنی انیشتین معرفی می کند

7 - حل شدن معمای انیشتین توسط یک دانشجوی دختر ایرانی

صدا و سیمای جمهوری اسلامی در سال گذشته بار دیگر یک نابغه ایرانی را به جهانیان معرفی کرد، خانم بهاره سروستانی توسط برنامه های خبری صدا و سیما به عنوان کاشف حل معمای انیشتین معرفی شد،چندی بعد برخی از روزنامه نگاران نسبت به صحت این خبر ابراز تردید کردند و سرانجام اصل خبر و منبع جعلی آن تکذیب شد.این چندمین بار است که صدا و سیما اخبار علمی نادرست پخش می کند.

الهام افروتن روزنامه نگار جوانی
که به علت یک اشتباه بازداشت شد

8 - بازداشت روزنامه نگار بوشهری نویسنده طنز

در حالی که چند هفته از بازداشت الهام افروتن روزنامه نگار جوان بوشهری که بدون خواندن هجویه ای و به اشتباه متنی را از روی اینترنت کپی و به عنوان مطلب طنز پزشکی به چاپ سپرده بود، سپری شده و در این مدت ضمن آنکه نویسنده اصلی در سایت های مختلف خود را معرفی کرده بود و روزنامه نگار متهم نیز ماجرا را در یک مصاحبه سفارشی روایت کرده و تاکید کرده بود که تنها پنج نسخه از این هفته نامه به فروش رفته بود،سایت ایران لیبرتی بار دیگر تاکید کرد که نویسنده این طنز الهام افروتن است.

کردیت سوئیس همکاری با جمهوری اسلامی را متوقف کرد

9 - کردیت سوئیس و تکذیبیه خبرگزاریهای داخلی

یک روز پس از آن که بانک سوئیسی یو بی اس از توقف معاملات اقتصادی با جمهوری اسلامی خبر داد،شرکت کردیت سوئیس نیز که یکی از بزرگترین شرکتهای اعتباری جهان است اعلام کرد به دلیل شرایط نا مطمئن کلیه فعالیت های اقتصادی خود در رابطه با ایران را لغو کرده است و همانند یو بی اس کلیه مشتریانی را که از داخل ایران و یا وابسته به دولت جمهوری اسلامی هستند از لیست مشتریان خود حذف خواهد کرد.
خبر لغو معاملات کردیت سوئیس با ایران توسط خبرگزاریهای داخلی تکذیب و به نقل از یکی از سخنگویان ناشناس این شرکت اعلام شدکه چنین امری صحت ندارد،در همین حال این خبر در همان روز در صدر اخبار رسانه های سوئیسی بود.

تصویر شهر لبنانی به جای تهران برای خارج کشوری هایی که تهران را از یاد برده اند

10 - تهران شهر ماهواره ها؟

انجمن پادشاهی در ای میلی که به هزاران نفر ارسال کرد،عکسی از شهر صیدا در جنوب لبنان را به عنوان تهران معرفی کرد که بر بالای بام تمام خانه ها و حتی بالکن ها و پنجره ها تعداد بی شماری دیش های ماهواره ای کوچک برای دریافت کانالهای ماهواره عرب ست و یا هات برد نصب شده بود.
این عکس روز بعد به عنوان عکس اصلی صفحه اول در سایت روزآن لاین درج شد و همزمان در دهها سایت دیگر از جمله سایت جوانان حککا به عنوان تصویری از تهران قالب شد، این درحالی ست که معماری،فضا و جغرافیای عکس هیچ شباهتی به تهران ندارد!

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

در کنار این ده خبر اصلی البته می توان به خبرهای چون:ماجرای نامه منتسب به ابطحی و شورش های خوزستان ،ادعای جعفر پناهی مبنی بر حضور مخالفان جمهوری اسلامی در جلسه پرسش و پاسخ فیلمش در برلین ،سخنرانی دکتر بلخاری و تحلیل صهیونیست شناسی وی از کارتون تام و جری،سخنرانی آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام به قصد تلافی کردن پیروزی حماس در انتخابات فلسطین،اشتباه لفظی دکتر احمدی نژاد رئیس جمهور اسلامی برای خلق ترکیب جدیدی در اشاره به قرارداد ترکمن چای که به گلستانچای بدل شد و نیز افسانه خواندن هالوکاست،مسدود شدن سرویس یاهو مسنجر برای ایران نیز اشاره کرد که با وجود آنکه عناصر اصلی جعل،تحریف،وارونه سازی،اغراق ویا منفی سازی در آن ها به چشم می خورند چون در رتبه پائین تری از نظر ارزشهای خبری از جمله بی همتایی قرار دارد در رده بندی ده خبر جعلی برتر رسانه های فارسی زبان جای نمی گیرند!

با مرور این ده خبر جعلی مشهور سال گذشته ویژگی های "ناخبر" یا " شبه خبر Semi-News" که در ابتدای این مقاله به آن ها اشاره شد در تمام آنها به چشم می خورد،یعنی ارزشهای خبری که مخاطب را درگیر می سازد اما بر پایه پروپاگاندای سیاسی به منظور دستکاری خبر یا قرار و مدار قبلی برای برجسته سازی به منظور تبلیغات سیاسی بنا شده اند.

امید حبیبی نیا
پژوهشگر ارتباطات

وبلاگ آینه های روبرو
omidha@gmail.com

باز انتشار این مقاله با ذکر نام نویسنده مجاز است