امير محبيان: آزادی قلم، مايه رشد جامعه است، وابستگی به دولت ازمشکلات روزنامه‌نگاری است، ايسنا

- رسانه در ايجاد جامه مدنی نقش کليدی دارد

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت با اشاره به اينکه در دورنی‌سازی فرهنگ، رسانه‌ها و مطبوعات نقشی ويژه دارند اظهار کرد: حکومت اگر بخواهد‌ آرامتر، دقيق‌تر و علمی‌تر حرکت کند تا بتواند آينده را پيش‌بينی کند بايد ارزش‌های خود را در دل مردم درونی کند و برای درونی کردن اين ارزش‌ها بايد از رسانه‌ها استفاده کند.

امير محبيان در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا به مناسبت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی با طرح اين سوال که مطبوعات و رسانه‌ها با چه هدفی تشکيل و گسترش پيدا می‌کنند؟ اظهار کرد: مهمترين رسالت يک رسانه در کنار اطلاع رسانی آموزش است و بايد هنجارهايی را که برای حال جامعه مفيد است فرهنگ‌سازی کند و آنهايی را که نامفيد است با نقد خود از صحنه اجتماع کنار بگذارد.

رسانه‌ها در شکل‌گيری جامه مدنی يا جامعه متمدن نقش کليدی دارند

وی با بيان اينکه رسانه‌ها در شکل‌گيری جامه مدنی يا جامعه متمدن نقش کليدی دارند، اظهار کرد: چون چنين نقشی بر عهده رسانه‌هاست بحث آزادی مطبوعات و رسانه‌ها در دنيا به صورت جدی مطرح و پيگيری می‌شود. در کشور ما هم به دليل آنکه دوره‌های تاريخی که مردم آزاد باشند و رسانه‌ها و مطبوعات هم بتوانند به‌طور جدی به کار توليد علم و فکر نقد جدی بپردازند کم بوده است، تجربيات روزنامه‌نگاری ما تجربه عميقی نيست. يعنی به ميزان تاريخ روزنامه نگاری تجربه نقد فاخر وجود ندارد چون فرصت‌های کوتاهی برای نقد و بيان ديدگاه در محيط آزاد در اختيار مطبوعات قرار داشته است؛ به همين جهت رسانه‌ها به ويژه مطبوعات تلاش می‌کرده‌اند تا تمام نظرات خود را در صريح‌ترين کلمات بيان کنند. اين مساله باعث شده تا نشريات ما بسيار سريع وجهه سياسی پيدا کنند.

مردم اعتمادی که به يک رسانه مستقل دارند به يک رسانه وابسته به حزب ندارند

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت ادامه داد: در عرف دنيا نشريات فرهنگی و اجتماعی تلاش می‌کنند در جهت فرهنگ‌سازی سخنانی عميق‌تر را به زبان بياورند و نشريات سياسی نشريات کم عمق‌تری هستند. به همين جهت بيشتر نشريات تلاش می‌کنند تا خود را غيرسياسی يا در شکل خاص خود غيروابسته به احزاب نشان دهند چون وقتی رسانه‌ای وابسته به يک حزب تلقی شود کليه تفاسير و اخبار آن جهت‌دار ديده می‌شود و مردم اعتمادی را که به يک رسانه مستقل دارند به يک رسانه وابسته از جهت حفظ عدالت در بيان ديدگاه‌ها ندارند و حدس می‌زنند آنها منافع خود را بيشتر در نظر بگيرند.

محبيان با اشاه به اينکه رسانه مستقل امکان جذب آگهی و امکان تامين منابع مالی از طريق آگهی را دارد خاطر نشان کرد: اگر رسانه‌ای وابسته به يک حزب و جريان باشد جريان‌های ديگر تمايل به تقويت او ندارند به همين دليل مشکلات اقتصادی برای او به وجود می‌آيد.

وابستگی به دولت از مشکلات اصلی رسانه‌ها و روزنامه‌نگاری در ايران است

محبيان، وابستگی به دولت را يکی از مشکلات اصلی رسانه‌ها به ويژه مطبوعات و روزنامه‌نگاری در ايران دانست و تصريح کرد: چون رسانه‌ها وابسته به حمايت‌های دولت هستند هيچگاه اين فرصت برای آنها به وجود نمی‌آيد که نشريات بتوانند بند ناف اقتصادی خود را از دولت ببرند. به همين جهت هر وقت مطلبی را می‌نويسند نيم‌نگاهی به يارانه‌های دولتی دارند که مبادا کاری کنند تا دولت يارانه‌های آنها را تحت تاثير قرار دهد. دولت هم از اين يارانه‌ها می‌تواند به عنوان ابزاری تعادل بخش در رفتار نشريات به نفع خودش استفاده کند.

مدير عامل خبرگزاری آريا افزود: با وجود اين وابستگی ما شاهديم مطبوعات ما به دليل عدم استقلال قوی يا ضعف مالی نمی‌توانند آن‌گونه که بايد، فعاليت قدرتمند و عميقی داشته باشند. وقتی هم به صورت مستقل عمل می‌کنند چون در يک مقطع خاص تحت حمايت احزاب و گروه‌ها قرار دارند و برای تامين منافع خاص سياسی وارد می‌شوند، عمری کوتاه با سرعت بالا دارند لذا با سرعت بالا در شش ماه و يک سالی که می‌خواهند باز باشند تلاش می‌کنند تمام حرف خود را به صريح‌ترين و خشن‌ترين وضعيت بيان کنند.

اين فعال سياسی معتقد است که ضعف اقتصادی و عامل سياسی شدن به دليل کسب حمايت‌های موقت برای تامين پروژه‌های سياسی باعث شده تا نشريات ما ثبات، پايايی، پويايی قوی وعمر طولانی نداشته باشند.

محبيان با تاکيد بر اينکه جامعه ايرانی دارای فرهنگ انتقادی قوی و ريشه‌دار در کشور نيست اظهار کرد: متاسفانه سطح تحملات در جامعه ما پايين است از سوی ديگر مطبوعات هم وارد حوزه‌هايی می‌شوند که هم زبانشان برای بيان انتقادهايش تند است و هم تحملات نسبت به اين انتقادها کمتر است لذا عمر آنها کوتاه است. اگر نشرياتی هم باقی بمانند در اوج محافظه کاری به نقد می‌پردازند و توپی را شليک کنند که مشخص نشود آن توپ به کدامين زمين می‌افتد.

ضعف بنيه مالی،فعاليت درحوزه خاص وعمرکوتاه مهمترين ضعف رسانه‌های ايرانی است

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت ادامه داد: ضعف بنيه مالی، فعاليت در يک حوزه خاص و عمر کوتاه رسانه‌ها به ويژه مطبوعات از مهمترين ضعف‌های رسانه‌های ايرانی به حساب می‌آيد که همين مساله موجب شده تا ما نتوانيم سنت نقد استوارتری داشته باشيم.

محبيان با بيان اينکه مردم به دنبال اطلاعات کامل و جامعی هستند گفت: شايد مردم احساس کنند ممکن است بخش‌هايی از حقيقت به دليل مصلحت‌هايی توسط رسانه‌های داخلی گفته نشود و در بيرون اين اطلاعات گفته شود چون آنها تلاش می‌کنند دايره اطلاعاتشان را وسيع کنند وا ين هم امری غيرطبيعی نيست ولی اين مساله به معنی گرايش مردم به رسانه‌های بيگانه نيست.

وی تاکيد کرد: البته مردم ما تنها براساس حرف و اطلاعات تصميم نمی‌گيرند که تحت تاثير رسانه‌های بيگانه قرار داشته باشند. فاکتور تصميم‌گيری و عملکرد مردم ايران پيچيده است؛ تنها بخشی از آنها اطلاعات است، مردم مصالح بسياری را در عمل سياسی خود مدنظر قرار می‌دهند چون اگر براساس اطلاعات عمل می‌کرده‌اند موج اطلاعات رسانه‌های بيگانه موجب می‌شد نظام سرنگون شود و مردم در انتخابات شرکت نکنند ولی هيچ کدام از اين اتفاقات نيفتاد.

مديرعامل خبرگزاری آريا در مقايسه رسانه‌های ايرانی با غربی با اشاره به اينکه درمحيط غرب اطلاع‌رسانی در حکم يک بازار است اظهار کرد: چون محيط‌های غربی، محيط خصوصی است، هر رسانه به دنبال بازاريابی خود است و بقای او هم در اين بازاريابی است لذا اهداف و مخاطبان يا حوزه‌های فعاليت خاصی را برای خود انتخاب می‌کند.

محبيان ادامه داد: غرب سنت رسانه‌ای قوی دارد چون رسانه‌ها در زمان طولانی‌تری توانسته‌اند در محيط رقابتی حضور داشته باشند. نشرياتی که در اين رقابت باقی مانده‌اند نشرياتی هستند که توانسته‌اند در اين محيط تنازع شديد برای بقا زنده بمانند؛ بنابراين قدرتمند هم هستند و چون سنت قوی دارند تيراژ بسيار بالايی دارند.

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت با بيان اينکه مکانيزم بقای نشريات غربی ميزان دريافت سهم در بازاراست خاطر نشان کرد: ممنوعيتی برای حضور رسانه در غرب وجود ندارد و حجم بسيار وسيعی از نشريات منتشر می‌شوند و در يک پرسه رقابتی آنهايی که قويترند يا بازار بيشتری می‌توانند جذب کنند باقی می‌مانند و بسياری هم در اين رقابت از بين می‌روند. مدل بقای نشريات مانند مدل بقای شرکت‌های خصوصی در غرب است.

نتوانسته‌ايم ريشه‌های قدرتمندی برای مطبوعات خود ايجاد کنيم

وی با تاکيد بر اينکه ما نتوانسته‌ايم ريشه‌های قدرتمندی برای رسانه‌ها و مطبوعات خود ايجاد کنيم اظهار کرد: مطبوعات و رسانه‌های ما همه نهال هستند، بايد زمان بگذرد و زمينه و بنيه اقتصادی مناسب را پيدا کنند تا بتوانند در اين تنازع بقا خود را حفظ کنند. اين در حالی است که در ايران امکان بقاء برای بخش خصوصی مطبوعات برای مقابله يا رقابت با نشريات دولتی وجود ندارد.

رسانه‌های خصوصی خود به خود مشمول نابودی هستند

محبيان افزود: شما اگر بودجه يک خبرگزاری خصوصی را با يک خبرگزاری دولتی مقايسه کنيد می‌بينيد هيچ جای رقابتی وجود ندارد. سهمی که به بخش خصوصی داده شده است سهم معقولی نيست تا بتواند به عنوان رقيب در صحنه حضور داشته باشد. بنابراين از قبل همه باخته‌اند و رقابت در اين عرصه معنی پيدا نمی‌کند و هيچ سرمايه‌گذاری بر روی نهاد فرهنگی کم عمر که مخاطبان گسترده‌ای را نمی‌تواند جذب کند سرمايه‌گذاری نمی‌کند چون سود اقتصادی ندارد و نمی‌تواند با رسانه‌های دولتی رقابت کند. پس رسانه‌های خصوصی خود به خود مشمول نابودی هستند.

يارانه‌های دولتی شجاعت و انتقادگری رسانه‌ها را می‌گيرد

اين فعال سياسی خاطر نشان کرد: يک بمب ساعتی در داخل هر مطبوعه يا رسانه‌ی خصوصی از بدو شروع فعاليتش گذاشته شده است که کليد آن را به يک مفهوم دولت می‌زند. اين نشريات برای اينکه بقا داشته باشند به نحوی مجبورند خود را به دولت متصل کنند، يارانه‌هايی بگيرند که همين امر موجب می‌شود تا جنبه شجاعت و صراحت و انتقادگری رسانه‌ها کاهش پيدا کند.

محبيان با تاکيد بر اينکه وابستگی مطبوعات به دولت موجب شده تا اثرگذاری رسانه‌ها به نفع يک جريان خاص باشد تصريح کرد: وقتی که قدرت مالی در اختيار دولت قرار دارد، دولت تعيين کننده می‌شود. وقتی دولت امکانات مالی را توزيع می‌کند اگر عادل هم باشد بالاخره نگاه و توقع خود را انتقال می‌دهد و اگر انتقال هم ندهد رسانه‌هايی که يارانه دريافت می‌کنند به گونه‌ای محافظه کارانه رفتار می‌کنند.

نمايش فعاليت احزاب در روزنامه‌ها تجلی يافته است

وی افزود: از سوی ديگر چون ريشه‌های احزاب سياسی در ايران کمتر از مطبوعات است نمايش فعاليت احزاب ما در روزنامه‌ها تجلی پيدا کرده و نتيجه اين مساله موجب شده تا احزاب سياسی گفت‌وشنود و حتی درگيری‌های خود را به جای آنکه در لابی‌های سياسی انجام دهند در روزنامه‌ها انجام دهند.

مديرعامل خبرگزاری آريا تصريح کرد: روزنامه‌های ما به جای آنکه پروسه اطلاع‌رسانی را دنبال کنند يک پروژه سياسی برای بالا بردن يا پايين آوردن افراد را پيگری می‌کنند لذا تاثير آنها پايا نبوده است بلکه تاثير آنها به اندازه عمر آنهاست و چون عمر آنها هم کوتاه بوده پس از مدتی حذف شده يا اگر باقی مانده است در نهايت مجبور شده تا رفتارش تابع رفتار حزب و جناح خود تغيير کند.

محبيان با بيان اينکه امروز شاهد بروز و ظهور رسانه‌های جديدی هستيم که هنوز سامان‌يابی نشده‌اند خاطرنشان کرد: با وجود حضور اين رسانه‌ها ولی هنوز مطبوعات اثرات خود را دارند اما متاسفانه مطبوعات ما روز به روز به مصرف کننده تبديل می‌شوند و بخش کمی از مطبوعات ما توليدکننده هستند. آنها يا مستقيم از توليدات ديگران مانند خبرگزاری يا در تحليل‌های خود به طور غيرمستقيم از اين خبرها استفاده می‌کنند.

اين فعال سياسی افزود: غربی‌ها هم که سال‌ها در بخش رسانه‌ها به ويژه رسانه‌های الکترونيک جلوتر هستند، مطبوعات را کنار نگذاشته‌اند و هنوز نشريات چاپی اعتبارات خود را دارند؛ البته امروز نقش نشريات الکترونيک به شدت در حال افزايش است به ويژه در ايران که تمايل به جهش در مسايل الکترونيک در ميان جوانان و به ويژه در وبلاگ‌نويسی بسيار زياد شده، بخش زيادی از افکار عمومی را به سمت خود جلب کرده است .

يکی از چيزهايی که آزادی بايد در آن به وجود آيد بستر فرهنگی است

محبيان با اشاره به ضرورت آزادی بيان و قلم تصريح کرد: امکان تحقق عدالت و آزادی مطلق به دليل برخی قيودها بسيار کم است. يکی از چيزهايی که آزادی بايد در آن به وجود آيد بستر فرهنگی است. البته بايد توجه کرد که جهان دارای فرهنگ های متفاوتی دارد و اين تفاوت فرهنگی باعث می شود تفاوت برداشت هايی نسبت به آزادی شکل بگيرد. آزادی با برداشتی که در هندوستان صورت می‌گيرد با برداشت در ساير نقاط جهان متفاوت است.

وی با اشاره به اينکه نبايد با بيان نسبيت فرهنگی اساس آزادی را زير سوال ببريم اظهار کرد: آزادی پايه و اساسی دارد که بايد برای تحقق بيرونی آن به انگاره‌ها و ارزش‌های فرهنگی جوامع توجه کرد يعنی فرهنگ يک منطقه بر آزادی بايد تاثيرگذار باشد.

محبيان با اشاره به اينکه آزادی قلم به اين مفهوم نيست که هر چه را هر که خواست بدون هرگونه مسووليتی بنويسد اظهار کرد: هرکس هر مطلبی می‌نويسد بايد مسووليت آن را بپذيرد؛ بايد مستندات يک نوشته مشخص باشد وقتی شخص به سمت تهيه مستندات می‌رود، يک مقدار محافظه‌کاری بر روی نوشته‌اش اثر می‌گذارد؛ البته سياست‌های جوامع ميزان فشار دولت‌ها بر رسانه‌ها و ميزان شجاعت روزنامه‌نگاران تصويری در اذهان يک جامعه به وجود می‌آورد که آزادی قلم خوانده شود ولی ممکن است اين تصوير با تصوير يک جامعه ديگر متفاوت باشد.

آزادی قلم بی‌گمان مايه رشد و تعالی جامعه است

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت با تاکيد بر اينکه آزادی قلم بی‌گمان مايه رشد و تعالی جامعه است خاطرنشان کرد: دولت می‌خواهد از طريق رسانه‌ها از عملکرد خود دفاع کنند و تلاش می‌کنند تا رسانه‌ها را متاثر از خود کنند و کمتر به فکر فرهنگ‌سازی باشند.

محبيان با اشاره به اينکه ميان دولت و حکومت تفاوت وجود دارد گفت: ملت آگاه نسبت به ملتی که فرهنگ‌سازی برای او انجام نشده هزينه کمتری دارد. وقتی بخواهند مردم را از طريق فيزيکی و مکانيکی کنترل کنند بايد هزينه کلانی انجام شود، ضمن اين که همواره امکان درگيری و اصطکاک وجود دارد. اما اگر فرهنگ‌سازی صورت گيرد ديگر نيازی به پليس بيرونی نيست و مردم به صورت اتوماتيک بسياری از اين ارزش‌ها را می‌پذيرند و با هزينه بسياری کمی عمل می‌کنند.

مديرعامل خبرگزاری آريا با اشاره به اينکه در دورنی سازی فرهنگ رسانه‌ها و مطبوعات نقش ويژه‌ای دارند اظهار کرد: حکومت اگر بخواهد ‌آرام‌تر، دقيق‌تر و علمی‌تر حرکت کند تا بتواند آينده را پيش‌بينی کند بايد ارزش‌های خود را در دل مردم درونی کند و برای درونی‌کردن اين ارزش‌ها بايد از رسانه‌ها استفاده کند.

درونی کردن ارزش‌ها نبايد تزريقی باشد

محبيان ادامه داد: درونی کردن ارزش‌ها نبايد تزريقی باشد بلکه بايد اين مساله از طريق اغنای مردم انجام پذيرد. بايد چالش انديشه به وجود آيد که در اين صورت انديشه صحيح و قوی مشخص می‌شود که در اين حالت نقد به وجود می‌آيد. به همين جهت حاکمان بايد تحمل خود را برای نقد بالا ببرند چون اين هزينه شيرينی است که می‌پردازند تا فرهنگ‌سازی در جامعه شکل بگيرد و هزينه حکومت کردن، کمتر شود.

بهترين روشی که رسانه‌ها بايد پيگيری کنند مدل بازار است

وی با تاکيد بر اينکه بهترين روشی که رسانه‌ها بايد پيگيری کنند مدل بازار است تصريح کرد: ما بايد بگذاريم رسانه ها وارد بازار شوند و ديدگاه های خود را بيان کنند. نبايد به جای مردم تصميم گرفت، بلکه بايد بگذاريم نشرياتی که خلاف قانون عمل نمی‌کنند حرف‌های خود را بزنند و ببينيم تا چه اندازه می‌توانند بازار جذب کنند. در اين حالت رسانه‌ها متوجه می‌شوند که نمی‌توانند خلاف فرهنگ جامعه حرکت کنند چون اگر خلاف جامعه حرکت کنند مردم آنها را نمی‌پذيرند و در رقابت‌ها حذف می‌شوند.

عضو شورای سردبيری روزنامه رسالت با بيان اينکه برای شناخت روزنامه‌نگار واقعی از غيرواقعی بايد حکومت با توجه به چارچوب‌های خود و با سعه صدر فضا را بازتر کند اظهار کرد:

امروز متاسفانه افرادی که توانايی بالايی دارند به دليل ضعف‌ها يا تنگی مسيری که بايد عبور کنند پشت کسانی که توانايی در امر رسانه‌ها ندارند به دلايل خاص جلو افتاده‌اند، قرار گرفته‌اند که توانمندی‌های آنها محکوم به فناست.

اقبال مردم نسبت به مطبوعات سياسی کمتر شده است

محبيان با تاکيد بر اينکه اقبال مردم نسبت به مطبوعات سياسی کمتر شده است تصريح کرد: امروز مردم از جدی بودن زياد خسته شده‌اند و احساس می‌کنند محيط سياست محيط پر تنش است و همه کس نمی‌تواند هر لحظه در محيط‌های سياسی حضور داشته باشند. سياستمداران هم اين محيط‌ها را تنها بازی می‌دانند ولی مردم چون اين‌گونه مسايل به سرنوشتشان بستگی دارد آن را جدی پيگری می‌کنند. به همين جهت بعد از مدتی که در محيط سياسی قرار می‌گيرند خسته می‌شود و به دنبال هر چيز ديگری جز سياست می‌روند.

مدير عامل خبرگزاری آريا با اشاره به اينکه اعتبار نشريات سياسی کاهش پيدا کرده است گفت: امروز جامعه ما سياست‌زده شده و مطبوعات ما هم که جزيی از اين جامعه هستند دچار اين مساله شده‌اند. در جامعه‌ای که حتی نفس کشيدن معنی سياسی پيدا می‌کند نمی‌توان به راحتی از اين چارچوب عبور کرد.

محبيان افزود: بايد حاکمان به اين نتيجه برسند که از سياست‌زده کردن اوضاع و موضوعات و مسايل خودداری کنند؛ اگر بخواهيم مساله‌ای حل نشود بايد وارد حوزه سياست کنيم چون سايست تنها بحث است و اگر مساله‌ای را وارد حوزه سياست کنيد تنها در مورد آن بحث می‌شود حتی برای حل مسايل سياسی تا جايی که امکان دارد بايد مساله را غيرسياسی کنيم.

خبرنگار ايسنا: ميثم احمديان