غيبت حاتمى كيا در جشنواره فيلم فجر، "به رنگ ارغوان" حذف شد، خسرو نقيبى، شرق

در حالى كه بعدازظهر امروز مراسم افتتاحيه بيست و سومين جشنواره بين المللى فيلم فجر در تالار اجتماعات وزارت كشور برگزار مى شود، تازه ترين ساخته ابراهيم حاتمى كيا به شكلى ناگهانى از دو بخش مسابقه سينماى ايران و مسابقه سينماى آسيا كنار رفت. زمزمه بروز مشكلات براى «به رنگ ارغوان» از همان زمان ارائه فيلم به دفتر جشنواره شنيده مى شد اما همه چيز روز گذشته شكل قطعى به خودش گرفت. زمانى كه حاتمى كيا در واكنش به خبرها و شايعات در نامه اى سرگشاده به وزير اطلاعات با تائيد بروز مشكل براى «به رنگ ارغوان» درددل گونه اى خطاب به على يونسى نوشت. در نامه حاتمى كيا آمده است: «اجازه دهيد شما را برادر خطاب كنم، جناب آقاى يونسى وزير محترم دولت خاتمى، شما در آن دعوت، با سلام آغاز كردين. حافظ گشودين و اين بيت آمد و خوانديد كه؛ ما نگوييم بد و ميل به ناحق نكنيم / و با غم، شكوه آغاز كردين. هر جا با عقل و استدلال امنيتى سخن گفتيد، نفهميدم؛ ولى هر جا با دل سخن گفتيد با جان دل گرفتم. دانستم كه به نمايندگى از شاكيان دل شكسته «ياران سايه سبز» سخن مى گويى. برادرم، به غم شما و يارانتان احترام قائلم؛ همان گونه كه شما به نيت من احترام قائل بوديد. اجازه دهيد شهادت نامه آن نشست را رسا بخوانم.» او درباره وضع فعلى فيلم آورده است: «شهادت مى دهم كه اجازه داديد به رنگ ارغوان به رغم ميل باطنى تان به نمايش درآيد بى آنكه ثانيه اى حذف شود و من قادر بودم جلسه را با همين توافق ترك كنم و فيلم در جشنواره شركت كند، ولى من برنخاستم چرا كه با دلم آمده بودم و دل هنوز آرام نبود.» حاتمى كيا سپس خطاب به وزير اطلاعات نوشته است: «برادرم؛ بدانيد من و شما از يك قبيله ايم، اگر چه تلاشمان در دو ساحت مختلف قرار دارد. ما عيانيم و آشكار و شما به زعم من در سايه ايد و ناپيدا. به قول شهيد آوينى من در بوستان عافيت طلبى، شكرخورى و شكرشكنى نمى كنم. بر ما رواست كه آزمون و خطا كنيم و من اين ماموريت را از پيرمان به دست خط عشق حواله گرفته ام. شايد به رنگ ارغوان گل سرخ خاردارى باشد كه دل ياران را ريش كرده است، ولى شما مى دانيد كه من نيتى جز تقديم گل نداشتم. شهادت مى دهم كه به عنوان پدر معنوى به رنگ ارغوان با ميل و خواست شخصى خودم فيلم را از شركت در جشنواره فجر محروم مى كنم. مى گويم محروميت و اين سخت و دردناك است. مى دانم كه شما نيز همچون من از اينكه حاصل يك سال زحمت اهالى هنر در دولت هنردوست خاتمى چنين سرنوشتى پيدا كرده است، متاسف هستيد.» حاتمى كيا در پايان نامه اش آورده است: «با اطمينان و با صداى رسا مى گويم كه اجازه به هيچ خناسى نخواهم داد كه اين رود ارادت را بركه اى ساكن تصور كند كه مى تواند ماهيان نامشروع خود را پرورش و صيد كند. من و يارانم منتظر روزى خواهيم بود كه به رنگ ارغوان در فضايى صرفاً فرهنگى به همراه شما و يارانتان، در منظر نگاه مخاطبان اصلى آن قرار گيرد.»
• عدم نمايش فيلم حاتمى كيا در جشنواره
داستان اما پيش از نامه حاتمى كيا به شكل ديگرى جريان داشت. خبرگزارى مهر روز گذشته در خبرى از ممنوعيت نمايش دو فيلم «به رنگ ارغوان» ساخته ابراهيم حاتمى كيا و «رستگارى در هشت و بيست دقيقه» به كارگردانى سيروس الوند خبر داد. در اين گزارش آمده بود تنها دليلى كه تاكنون براى كنار گذاشتن اين دو فيلم از برنامه نمايش جشنواره اعلام شده، موضوع و محتواى اين دو فيلم است. با پيگيرى هاى بعدى ما مشخص شد كه رستگارى در هشت و بيست دقيقه در جدول نمايش جشنواره جاى خود را از دست نداده و فيلم الوند در زمان هاى مشخص شده روى پرده خواهد رفت. ساعتى پس از مخابره خبر خبرگزارى مهر روابط عمومى جشنواره در خبرى با تيتر «خبر خبرگزارى مهر تكذيب مى شود» اعلام كرد چنين خبرى كذب است. بنابر اين خبر فيلم سيروس الوند در جدول نمايش هاى سينماى ايران حضور دارد و «به رنگ ارغوان» چنان كه تهيه كننده فيلم نيز اعلام كرده، بنا به درخواست خود او و شخص كارگردان از جدول نمايش خارج شده است.
در پايان اين خبر روابط عمومى جشنواره تاكيد كرده بود عدم نمايش اين فيلم تصميم برگزاركنندگان جشنواره نبوده است. اشاره روابط عمومى جشنواره به اظهارنظر تهيه كننده نيز گفت وگويى بود كه همزمان روى خروجى خبرگزارى ايسنا رفته بود. در اين گفت وگو سيدجمال ساداتيان تهيه كننده فيلم اعلام كرد، مسئولان مربوط به موضوع فيلم از ما خواستند كه فعلاً به رنگ ارغوان در جشنواره نمايش داده نشود. ساداتيان اين مسئولان را از حوزه امنيتى خواند و عنوان كرد: «ما فكر مى كرديم چون پروانه نمايش گرفته ايم مشكلى براى فيلم پيش نمى آيد. اما به دليل ورود فيلم به حيطه هاى امنيتى اين گروه مى خواستند به لحاظ تخصصى درباره فيلم نظر دهند. فيلم در دو نوبت براى آنان به نمايش درآمد و در جمع بندى نهايى به اين نتيجه رسيدند كه به رنگ ارغوان به نمايش در نيايد.» ساداتيان درباره جلسات احتمالى بعدى و حل مشكل فيلم نيز گفت: «ممكن است جلساتى برگزار شود و اتفاقاتى بيفتد اما هنوز هيچ چيز مشخص نيست.»
• آغاز ماجرا
«به رنگ ارغوان» كه سيزدهمين فيلم بلند ابراهيم حاتمى كيا است، قرار بود دومين فيلم او درباره اجتماع پس از عهدش بر سر نساختن فيلم جنگى با ماجراهايى كه براى «موج مرده» پيش آمد باشد. او حدود دو سال قبل «ارتفاع پست» را روى پرده داشت كه درباره گروگانگيرى در يك هواپيما بود و پس از آن از ميان چند طرح و فيلمنامه مختلف به طرح «به رنگ ارغوان» رسيد. فيلمى درباره شفق يكى از عوامل گروهك هاى سياسى اوايل انقلاب كه پس از سال ها تصميم مى گيرد براى ديدن دخترش ارغوان كه دانشجوى دانشكده جنگلدارى است، مخفيانه به ايران بازگردد. همزمان يكى از ماموران امنيتى به نام بهزاد در پوشش دانشجو وارد دانشكده شده و از تمامى امكانات مدرن امنيتى استفاده مى كند تا با كنترل ارغوان، شفق را به دام بيندازد. در اين ميان بين او و ارغوان رابطه اى عاطفى به وجود مى آيد. از سوى ديگر همكاران سابق شفق نيز قصد ترور او را دارند تا به دام نيروهاى امنيتى نيفتد. با چنين طرحى «به رنگ ارغوان» وارد مرحله ساخت شد و توليدش از زمستان تا پاييز امسال به طول انجاميد. دو ماه فيلمبردارى و سپس مراحل فنى طولانى مدتى كه به گواه آنها كه فيلم را ديده اند يكى از خوش ساخت ترين فيلم هاى حاتمى كيا را پديد آورده است.
• حاتمى كيا: فيلم سياسى نساخته ام
حرف و حديث ها درباره حاتمى كيا و فيلم تازه اش درست پس از آماده شدن تقريبى فيلم آغاز شد. زمانى كه خلاصه داستان واقعى فيلم منتشر شد و تهيه كننده اعلام كرد «به رنگ ارغوان» را مى توان در ژانر يا گونه اى سينمايى تحت عنوان سياسى گنجاند. حاتمى كيا اما در گفت وگويى كه چند روز بعدتر انجام داد عنوان كرد: «مدعى نيستم كه نمى شود از اين فيلم اشارات سياسى را درك كرد اما اين بستگى به تعريف ما از سياست دارد. در به رنگ ارغوان نگاه سياسى در حداقل ترين وضعيت است و دوست ندارم فيلم، يك اثر سياسى ناميده شود.»

همين اظهارنظرها به رنگ ارغوان را وارد مرحله تازه اى كرد. مرحله اى كه در سال هاى اخير براى برخى فيلم هاى ملتهب ديگر هم پيش آمده بود و آن بازبينى هاى مكرر در نهادهاى مختلف بود. به اين ترتيب به رنگ ارغوان در چند نوبت نمايش داده شد كه آخرين مورد آن، دو نمايشى است كه ساداتيان به آن اشاره كرده است. او درباره اين جلسات نيز گفته است: «عده اى فيلم را ديدند كه به هرحال ميانشان هم موافق وجود داشت و هم مخالف اما در مجموع نظرات به نظر نمى آمد موضوع خاصى نمايش فيلم را تهديد كند.»
در چنين شرايطى تقريباً از روز چهارشنبه مسئله توقيف فيلم دهان به دهان ميان اهالى سينما و مطبوعات گشت و اين اظهارنظرها تا شامگاه روز گذشته هم ادامه داشت؛ درست زمانى كه به شكل رسمى اعلام شد «به رنگ ارغوان» از جشنواره كنار رفته و اين مسئله به خواست تهيه كننده و كارگردان اثر بوده است.
• تغييرات در جشنواره
با بيرون رفتن فيلم حاتمى كيا از جدول نمايش هاى جشنواره و عدم نمايش فيلم، «باغ هاى كندلوس» به كارگردانى ايرج كريمى جايگزين به رنگ ارغوان در بخش مسابقه سينماى آسيا شد. ضمن اينكه شنيده مى شود در جدول برنامه ريزى شده دو فيلم «نقاب» و «دربه درها» كه در روزهاى آخر نمايش به بخش ميهمان جشنواره اضافه شده بودند، در سانس هاى فيلم حاتمى كيا جايگزين شده اند. با توجه به شرايط فعلى و وضع فيلم «به رنگ ارغوان»، بايد به انتظار نشست و ديد زمان چه چيزى را تغيير خواهد داد. پيشتر شنيده مى شد به رنگ ارغوان يكى از فيلم هاى اكران نوروزى سينماهاى تهران در سال ۸۴ خواهد بود و براى نمايش، با يك گروه سينمايى قرارداد نيز بسته اما حالا با لغو نمايش فيلم در جشنواره، شايد همه چيز دستخوش تغييرات جدى شود. آنچه فعلاً مسلم است خروج فيلم از جشنواره اى است كه جز در دوره نوزدهم و ماجراى موج مرده در همه اين سال ها براى حاتمى كيا خوش يمن و پرجايزه بوده است. هرچند وضع پيش بينى ناپذير سينماى ايران سبب مى شود در روزهاى آينده منتظر شنيدن هر خبرى در اين زمينه باشيم.